رفلاکس چیست؟

غذایی که میخوریم از طریق لوله­ای به نام (مری) وارد معده می­شود. هضم غذا در معده توسط اسید و شیره معده در مقابل اثرات مخرب آنها مقاوم شده است و بالعکس دیواره مری به دلیل اینکه به طور معمول در معرض تماس با اسید و شیره معده نیست دفاع مناسبی هم در برابر این عوامل ندارد. در حالت طبیعی دریچه­ای به نام دریچه مری بین مری و معده قرار دارد که اجازه می­دهد غذا از مری وارد معده شود، ولی از بازگشت غذا و شیره معده به مری جلوگیری می­کند.

اگر دریچه مری وظیفه خود را به درستی انجام ندهد، یعنی به خوبی بسته نشود یا بی­موقع باز شود، اسید و شیره معده به داخل مری بر می­گردد. همانطور که قبلا ذکر شد دیوار مری در برابر اسید و شیره معده آسیب پذیر است. بنابر این در شرایطی که دریچه مری کار خود را به درستی انجام ندهد، بازگشت اسید و شیره معده به داخل مری باعث آزردگی مری می­گردد. به بازگشت غیرعادی اسید و شیره معده به داخل مری و آزرده شدن مری در اثر تماس با این عوامل، بیماری رفلاکس معده به مری یا اصطلاحا "رفلاکس" گفته می­شود.

علائم رفلاکس کدامند؟

مهمترین علائم رفلاکس عبارتند از:

1. ترش کردن: احساس بازگشت مایع تلخ یا ترش از معده به دهان
2. سوزش زیر جناغ سینه
3. درد در زیر جناغ سینه
4. گیر کردن غذا
5. حالت تهوع (به خصوص هنگام صبح)
6. باد گلو و آروغ زدنهای مکرر
7. جمع شدن بیش از حد بزاق در دهان و سرفه های مکرر بدون علت
8. تلخ شدن دهان و برگشت آب و مواد غذایی از معده به دهان 

باید توجه داشت که اگرچه علائم مهم رفلاکس ترش کردن و سوزش زیر جنلغ سینه هستند، اما بسیاری از بیماران مبتلا به رفلاکس این علائم را ندارند و فقط از سایرعلائم ذکر شده شکایت می­کنند.

رفلاکس باعث چه مشکلاتی میشود؟

"رفلاکس" اصولا بیماری آزار دهنده ای است. علائم رفلاکس فرد مبتلا را آزار میدهد و میتواند در فعالیت­ها و کارهای روزانه او اختلال ایجاد کند. همچنین بعضی از علئم رفلاکس با بیماریهای دیگر اشتباه میشود. مثلا درد قفسه سینه ناشی از رفلاکس با دردهای قلبی اشتباه میشوند. در چنین مواردی حتما باید بیماری خطرناکتر به دقت بررسی شود و از نبودن مشکل قلبی مطمئن شویم و سپس به رفلاکس بپردازیم چرا که همانطور که گفته شد "رفلاکس" عمدتا بیماری آزار دهنده ای است نه خطرناک.

از سایر عوارض رفلاکس بروز خراشیدگی و زخم در ناحیه مری میباشد. با تشخیص به موقع و درمان مناسب رفلاکس به راحتی میتوان این عوارض را کنترل نمود.

چرا رفلاکس ایجاد میشود؟

هنوز به درستی علت ایجاد رفلاکس مشخص نشده است. اما به خوبی میدانیم که برخی عوامل باعث بروز و تشدید رفلاکس میشوند.

مهمترین این عوامل عبارتند از:

• پرخوری
• سریع غذا خوردن و کامل نجویدن غذا یا غذا خوردن با استرس و نگرانی
• مصرف غذاهای بسیار چرب، تند و شور
• مصرف ادویه و فلفل زیاد، سیب زمینی سرخ شده
• مصرف غذاهای حاویه ادویه سیر و پیاز، نگهدارنده­ها نظیر سوسیس، کالباس و سایر آنچه که به فستفود معروف هستند (ساندویچ و پیتزا)
• مصرف انواع سس های پرنمک و چرب (به خصوص سس قرمز)
• مصرف مرکبات ترش (مثل پرتقال و نارنگی ترش)
• مصرف کافئین زیاد (شکلات، قهوه، نسکافه)
• مصرف زیاد چای به خصوص اگر پررنگ بوده و تازه دم نباشد(به مقدار زیاد)
• مصرف نان هایی که خمیر آنها به خوبی نمی پزد مثل نان باگت، نان سفید و نان بربری
• چاقی و افزایش وزن
• دراز کشیدن در فاصله کوتاه پس از غذا
• سیگار کشیدن و مصرف دخانیات
• مصرف الکل و نوشابه های گازدار
• استرس، فشار روانی و عصبی
• پوشیدن لباسهای تنگ

چگونه میتوان از بروز علائم رفلاکس جلوگیری کرد؟

پرهیز از مواردی که بالا ذکر شده است میتواند به بهبود علائم رفلاکس و پیشگیری از بروز آن کمک کند.

بنابر این خوردن غذا به اندازه، پرهیز از پرخوری، کاهش مصرف فستفود، نوشابه های گازدار، سس های آماده به خصوص سس قرمز و غذاهای سنگین و بسیار چرب، کم کردن نوشیدن چای، ترک سیگار و قلیان، کاهش وزن و داشتن برنامه منظم ورزشی (حداقل روزانه 30 دقیقه پیاده روی) در کاهش علائم یا پیشگیری از رفلاکس مؤثر هستند.

همچنین کنترل استرس و تعدیل فشارهای روانی در کنترل رفلاکس بسیار مؤثر است. ممکن است آدامس جویدن در بهبود علائم در برخی از افراد مؤثر باشد.

روش مناسب در برخورد با رفلاکس کدام است؟

همانطور که گفته شد رعایت برخی توصیه های تغذیه ای، روش زندگی مناسب و کاهش استرس می­توانند رفلاکس را کنترل کنند. اگر با این روشها در مدت کوتاه علائم بهبود چشمگیر نیابند بهتر است به پزشک مراجعه کنیم.

پزشک معالج با توجه به علائم و انجام معاینات لازم بررسی های مناسب را انجام خواهد داد و درمان را شروع خواهد کرد. بر اساس مطالعات انجام شده در کشور ما، حدود یک پنجم افراد مبتلا به رفلاکس همزمان زخمهای معده یا اثنی عشر دارند و حدود نیمی از افراد مبتلا به رفلاکس، روده تحریک پذیر نیز دارند. بنابر این بررسی و تشخیص و درمان مناسب بیماریهای همزمان از اهمیت به سزایی برخوردار است. همانطور که اشاره شد استرس و فشارهای روانی از عوامل مهم تشدید و بروز رفلاکس هستند.

توجه کافی به این مطلب و در صورت لزوم برخورداری از کمک مشاورین و روانپزشکان میتواند بسیار کمک کننده باشد. بیماریهای کمیابی هم هستند که میتوانند با علائم رفلاکس خود را نشان دهند. پزشک شما میتواند در مواقع لزوم به بررسی و تشخیص این موارد نیز بپردازد.

درمان رفلاکس چگونه است و چه مدت طول میکشد؟    

خوشبختانه امروزه داروهای بسیار مؤثری برای درمان رفلاکس وجود دارند. مهمترین داروهایی که به این منظور به کار میروند داروی امپرازول و هم خانواده­هایش نظیر پنتوپرازول، رابپرازول، لانسوپرازول هستند. علاوه بر اینها داروهایی نظیر رانیتیدن و فاموتیدین نیز میتوانند در برخی موارد مؤثر باشند. پزشک معالج درمان را شروع میکند و برحسب نیاز آن را ادامه خواهد داد.

در بیش از نیمی از موارد فرد مبتلا به رفلاکس نیاز به درمان طولانی مدت (سالها) با دارو دارد. داروهایی نظیر امپرازول را میتوان برای مدت طولانی (حتی سالها) استفاده نمود.

اگرچه عوارض معدودی با این داروها گزارش شده است، اما در مجموع کنترل علائم رفلاکس در درازمدت با این دسته داروها بسیار موفقت آمیز و مطمئن است.

آیا عمل جراحی برای درمان رفلاکس کمک کننده است؟

در بیمارانی که به خوبی به درمان با دارو جواب میدهند و علائم ایشان کنترل میشود اما با کم کردن یا قطع دارو علائم برمیگردد امکان انجام اعمال جراحی ضد رفلاکس وجود دارد.

عمل جراحی مناسب برای افرادی که پاسخ مناسبی به درمان دارویی نداده اند مناسب نیست.

امروزه این اعمال جراحی به روش لاپاراسکوپیک انجام میشوند. انجام عمل جراحی میتواند عوارضی داشته باشد که معمولا کوتاه مدت و گذرا هستند. درمورد میزان موفقیت عمل و نتایج درازمدت آن به طور خلاصه میتوان گفت که حدود 75% افرادی که عمل آنها موفقیت آمیز بوده باشد پس از ده سال نیز مشکلی نخواهند داشت، اما در حدود 20_30% افراد ممکن است پس از عمل نیز مجددا نیاز به مصرف دارو داشته باشند.

ضروری است قبل از تصمیم به عمل جراحی با پزشک متخصص گوارش مشورت شود.

تهیه و تنظیم:

انجمن متخصصین گوارش و کبد ایران

www.iagh.org

مرکز تحقیقات بیماریهای گوارش و کبد

https://ddrc.tums.ac.ir/

گروه تحقیقات رفلاکس

دانشگاه علوم پزشکی تهران